نگاه استراتژیک: خشم اردوغان و آینده‌ی دولت ترکیه — قسمت اول

سری اول «نگاه استراتژیک» درباره‌ی «روسیه و نقش منحصر به فرد آن در جهان» بود. ماجرای اخیر درگیری لفظی نخست وزیر ترکیه با رئیس‌جمهور اسرائیل و به دنبال آن یکی  از مقاله‌های استراتفور، بهانه‌ای شد تا یک سری دیگر از مجموعه‌ی نگاه استراتژیک ترجمه کنم. این‌بار نگاهی داریم به ترکیه و موقعیت منحصر به فرد آن در منطقه و جهان.
.
ترجمه نسبتا آزاد است به سیاق خودم در نگاه استراتژیک.

خشم اردوغان و آینده‌ی دولت ترکیه

قسمت اول

همان‌طور که می‌دانید در حاشیه‌ی اجلاس داووس در سوئیس، رجب طیب اردوغان (نخست‌وزیر ترکیه) برخورد تندی با رئیس‌جمهور اسرائیل (شیمون پرز) کرد. خشم اردوغان از پرز نبود. در واقع او از دست مجریان برنامه (دو نویسنده‌ی واشنگتن‌پست) عصبانی شد، چرا که بعد از سخن‌رانی خودش، زمان بیشتری به پرز داده بودند. بعد از ماجرا اردوغان گفت:‌ «مخاطب من به هیچ‌وجه مردم اسرائیل، رئیس‌جمهور پرز یا یهودیان نبود. من نخست‌وزیر هستم و به عنوان یک رهبر سیاسی بارها علنا اعلام کرده‌ام که ضد-یهودی‌گری (anti-Semitism) جنایت علیه بشریت است.»

با این وجود مطبوعات بین‌المللی چندان توجهی به دلایل ظریف اردوغان نکردند، بلکه بیشتر روی حمله‌ی او به سیاست‌های اسرائیل در غزه و خروج خشم‌آگین او تمرکز کردند، طوری که بسیاری فکر کردند هدفش پرز و اسرائیل بوده است. این ابهام در افکار عمومی، برای آقای اردوغان بسیار مناسب تمام شد.

ترکیه عملا متحد اسرائیل است. اما با توجه به این اتحاد، وقایع اخیر غزه، اردوغان را در شرایط دشواری قرار داد. نخست وزیر ترکیه باید مخالفت خودش را با سیاست‌های اسرائیل در غزه، به طرفدارانش در میان اسلام‌گرایان میانه‌روی ترکیه نشان می‌داد، بدون این‌که ارتش ترکیه را نگران این کند که در حال دور شدن از اتحاد استراتژیک با اسرائیل است. واکنش تند اردوغان در داووس، صرف‌نظر از این‌که از پیش برنامه‌ریزی شده بود یا نبود، به او اجازه داد تا مخالفت «شفاهی» خود با اسرائیل را نشان دهد، آن‌هم به صورت مستقیم خطاب به رئیس‌جمهور این کشور، بدون این‌که در عمل روابط ترکیه و اسرائیل را به خطر بیاندازد.

درک موقعیت سیاسی پیچیده‌ی اردوغان بسیار مهم است. از زمان سقوط امپراطوری عثمانی بعد از جنگ جهانی اول، ترکیه دارای دولت‌ لامذهب یا سکولار (secular government) بوده است. مطابق قانون اساسی ترکیه، سکولار بودن دولت توسط ارتش تضمین می‌شود. نقش ارتش محافظت از میراث مصطفی کمال آتاتورک، بنیان‌گذار ترکیه‌ی سکولار مدرن است. رهبری که از ارتش به مثابه‌ ابزاری برای ساختن تمدن جدید استفاده کرد. درست برعکس حاکمیت‌ ترکیه، مردم این کشور یک‌دست سکولار نیستند و طیفی‌ از سکولار ‌افراطی (ultrasecularists) گرفته تا اسلام‌گرای‌ تندرو (radical Islamists) را تشکیل می‌دهند.

اردوغان یک اسلام‌گرای میانه‌رو است. به همین دلیل، ارتش به او با سوءظن می‌نگرد و در واقع کاملا مرزهای قرمز «حرکت او به سوی مذهب» را مشخص کرده است. کمی آن‌طرف‌تر، اردوغان احزاب‌ تندروی اسلام‌گرا را در کنار خود دارد که در حال نفوذ کردن در افکار عمومی مردم ترکیه هستند. اردوغان باید تعادلی میان این دو نیرو یعنی ارتش نماینده‌ و محافظ دولت سکولار و گروه‌های تندروی اسلامی (دارای پتانسیل کسب محبوبیت مردمی بالا) برقرار کند. چرا که او باید مانع حاد شدن اوضاع به سود هر کدام این دو قطب شود: دخالت نظامی ارتش در دولت و یا قدرت‌گرفتن تروریسم اسلامی.

اما وضعیت جغرافیایی-سیاسی (geopolitical) ترکیه را نیز باید در نظر داشت. ترکیه همواره یک منطقه‌ی «ناآرام» بوده است. آسیای صغیر (Asia Minor) محور اروپا-آسیا یا اوراسیا (pivot of Eurasia) است. پل میان آسیا و اروپا، بالاترین جبهه‌ی دنیای عرب و پایین‌ترین قسمت منطقه‌ی قفقاز (Caucasus). حوزه‌ی تاثیرگذاری این سرزمین تا بالکان، روسیه، آسیای میانه، دنیای عرب و ایران گسترده است. همچنین، ترکیه نقطه‌ی به هم رسیدن نیروهایی است که از طرف همه‌ی این مناطق اعمال می‌شوند. به این عوامل کنترل تنگه‌ی بسفر (Bosporus) را نیز باید افزود. تنگه‌ای که ترکیه را به واسط میان دریای سیاه و دریای مدیترانه تبدیل می‌کند. [کنترل دسترسی روسیه به دریاهای آزاد!]

پیچیدگی وضعیت ترکیه کاملا واضح است: ترکیه همواره یا از سوی همسایه‌گانش تحت فشار قرار داشته یا در حال اعمال فشار به آن‌ها بوده است. این کشور دائما، در همه‌ی جهات به سوی خارج ار مرزهایش کشیده شده است، حتی به سمت شرق مدیترانه.

ترکیه برای مقابله با تنش‌های جغرافیایی-سیاسی‌اش دو راه پیش رو دارد. در قسمت‌های بعد این راه‌ها را بررسی خواهیم کرد.

world-map


با من بمانید تا در مجموعه‌ی «نگاه استراتژیک» دینامیسم حاکم بر دنیای امروز را بهتر بشناسیم.


14 دیدگاه برای «نگاه استراتژیک: خشم اردوغان و آینده‌ی دولت ترکیه — قسمت اول»

  1. خیلی خوب تحلیل کردی
    اردوغان واقعا بسیار زیرک و باهوش است
    ———————————–
    بامدادی: بله یک سیاست‌مدار حرفه‌ای.

    لایک

  2. البته به نظر می رسد ترکیه در عین حال میخواهد اهمیت خود را برای اسراییل هم روشن کند و در حقیقت روند ریش سفیدی منطقه ای خود را که اخیرا با پا در میانی در مشکلات خاورمیانه شدت گرفته، تکمیل کند. خیلی ها اسراییل را به خاطر از دست دادن بهترین دوستش در منطقه سرزنش کردند. ترکیه خوب از این نقطه ضعف میتواند استفاده کند.
    ——————————————————————————–
    بامدادی: بله، این تلنگر به اسرائیل احتمالا باعث خواهد شد کمی بیشتر خودش رو جمع و جور کنه، همین‌طور اروپا و غرب هم احتمالا بیشتر متوجه این نکته می‌شن که نمی‌شه ترکیه رو زیاد کم‌محل کرد.

    لایک

  3. لذت بردم. منتظر ادامه‌ی این بحث هستم…
    ————————————
    بامدادی: حتما. به زودی زود اگر عمری باقی باشه و توانی.

    لایک

  4. ممنون بشخصه چیزی درباره موقعیت سکولار ترکیه ، ارتش و اردوغان نمی دانستم.
    ————————————————–
    بامدادی: بله دولت ترکیه از زمان آتاتورک سکولار هست.

    لایک

  5. تحلیل جالبی بود. البته یک چیز دیگر را هم باید در نظر گرفت.
    با توجه به مشاهدات شخصی من، ایران و سیاست های ضد آمریکایی اش و تا حدودی احمدی نژاد به خاطر موضع گیری های تندش در قبال اسراییل و آمریکا بین مسلمانان غیر ایرانی(شیعه و سنی) بخصوص نسل جوان محبوب هستند. در کنارش حسن نصرالله را هم بگذارید که محبوبیت زیادی بین جوانان عرب خصوصا مصری ها دارد.

    مسلمانان غیر ایرانی از رهبران دیکتاتور که از آمریکا دستور می گیرند خسته و ناامیدند. برای نسل جوان انها، بحث شیعه و سنی کم کم رنگ می بازد و این اصلا به صلاح حاکمانشان نیست.

    از آنجا که ایران یک کشور شیعه و دولتش مذهبی است، برای حاکمان سکولاری که می خواهند کشورهای عربی را هم به دولت های سکولار تبدیل کنند، زنگ خطری است.حتی عربستان هم به همین جهت سکولار شدن حرکت می کند و خیلی از شبکه های مستهجن عربی را ساپورت مالی می کند. آنها نمی خواهند ایران شیعه یا نصرالله لیدر مسلمانان جهان باشد.

    آنها با اینکه می دانند محمود عباس یک آدم فاسد است، از او حمایت می کنند. نه به این دلیل که از او خوششان می آید. به این دلیل که از حماس که دولتی بر پایه مذهب است خوششان نمی آید.
    به همین دلیل از انتخابات آزاد در کشورهایشان وحشت دارند.

    قبل از ایران، دولت عثمانی بین غیر ایرانی ها بسیار محبوبیت داشت و هنوز هم تاریخش و دوره اقتدارش برایشان محبوبیت دارد. بخصوص سردارفاتحش، صلاح الدین که اورشلیم یا بیت المقدس را به مسلمان ها برگرداند برایشان یک سمبل است.

    یکی از دلایل تبلیغات روی مساله اردوغان در کشورهای دیگر هم میتواند همین باشد. می خواهند برای مسلمانان راقهرمان های جدیدی بسازند، به این امید که این کار از محبوبیت نصرالله و ایران شیعه بین نسل جوان عرب و غیر عرب کم کند.
    —————————————————————————
    بامدادی: بسیار خوب. با تحلیل شما موافق هستم.

    لایک

  6. بامدادی عزیز مطلب زیبایی بود.
    به خاطر ارسال این مطلب از شما ممنونم و از الآن منتظر ادامه ی این مطلب هستم.(همچون دوستان دیگر)
    فکر می کنم ادامه این مطلب هم به زیبایی قسمت اولش باشد.
    در آخر هم نظر «شهرزاد» هم برایم بسیار جالب بود.
    ————————————————————
    بامدادی: کیناز عزیز. خوشحالم که دنبال می‌کنید.
    موافقم، شهرزاد جالب نوشته بود.

    لایک

  7. از زمان سقوط امپراطوری عثمانی بعد از جنگ جهانی اول، ترکیه دارای دولت‌ لامذهب یا سکولار (secular government) بوده است. مطابق قانون اساسی ترکیه، سکولار بودن دولت توسط ارتش تضمین می‌شود. نقش ارتش محافظت از میراث مصطفی کمال آتاتورک، بنیان‌گذار ترکیه‌ی سکولار مدرن است
    =======
    بامدادی جان هرچند از زمان این مقاله گذشته است اما یک چیزی رو بگم که دولت ترکیه سیستم سکولار ندارد بلکه سیستم دولت ترکیه لائیسیته است
    این در قانون اساسی ترکیه هم آمده است. آنچه که در ماده دوم قانون اساسی ترکیه آمده است دقیقا به این شکل است: MADDE 2. – Türkiye Cumhuriyeti, toplumun huzuru, millî dayanışma ve adalet anlayışı içinde, insan haklarına saygılı, Atatürk milliyetçiliğine bağlı, başlangıçta belirtilen temel ilkelere dayanan, demokratik, lâik ve sosyal bir hukuk Devletidir.
    که در آن واژه لائیک (lâik)را می توان دید و در هیچ جای قانون اساسی ترکیه صحبت از سکولار بودن دولت نشده است.
    به عبارتی بسیاری از ارتشی های ترکیه هستند که در خانه نمازشان را می خوانند اما اجازه ابراز عقاید دینی خود را در سر پستشان ندارند.

    لایک

من همه‌ی کامنت‌های وارده را می‌خوانم. اما ‌لطفا توجه داشته باشید که بنا به برخی ملاحظات شخصی از انتشار و پاسخ دادن به کامنت‌‌هایی که (۱) ادبیات تند، گستاخانه یا بی‌ادبانه داشته باشند، یا (۲) در ارتباط مستقیم با موضوع پستی که ذیل آن نوشته شده‌اند نباشند و یا (۳) به وضوح با نشانی ای‌میل جعلی نوشته شده باشند معذور هستم. در صورتی که مطلبی دارید که دوست دارید با من در میان بگذارید، از صفحه‌ی تماس استفاده کنید. با تشکر از توجه شما به بامدادی.