آیا راستی راستی وب در حال مردن است؟

اگر حوصله دارید این نوشته را کامل مطالعه کنید تا با تغییر پارادایمی که در دنیای اینترنت در حال رخ دادن است دقیق‌تر آشنا شوید. اما اگر فرصت کافی یا حوصله ندارید (و علاقه دارید!)، مقدمه‌ی داستان و چند فراز از آن را برایتان تعریف می‌کنم.

وب یا شبکه‌ی جهان‌گستر وب (World Wide Web) که علامت اختصاری‌اش (www) را در ابتدای نشانی بسیاری از سایت‌ها می‌بینیم در حال زوال نسبی است یا دست‌کم برخی آمارها چنین نشان می‌دهد. در واقع امروز مقدار اطلاعاتی که از طریق مرورگر خود می‌بینید (عمدتا با فرمت html تحت پروتکل http روی پورت 80) کمتر از یک چهارم حجم ترافیک اینترنت است و این سهم در حال کمتر شدن است.

جامعه‌ی آماری تحقیق بالا، کل ترافیک اینترنتی آمریکاست که جامعه‌ی آماری مناسبی برای دیدن وضعیت سهم وب از اینترنت به نظر می‌رسد. وب از زمان پیدایش‌اش تا حدود سال 2000 در حال رشد نسبی بود (یعنی روز به روز سهم بیشتری از ترافیک اینترنت را به خود اختصاص می‌داد). وب در دوران اوج خودش بیش از نیمی از ترافیک اینترنتی را به خود اختصاص داد. اما این روند از حدود سال 2000 به این طرف به روند کاهشی تبدیل شد و تا سال 2005 فقط 23% ترافیک اینترنت از آن وب بود که این روند کاهشی تا امروز ادامه دارد (بنا به تخمین‌ها).

وب رو به زوال، وب باز (open web) یا قابل دسترسی توسط موتورهای جستجو و عموم مردم است. اما کاربران به تدریج به پلات‌فورم‌های نیمه‌بسته (semi-closed platforms) علاقه‌مند می‌شوند که اگرچه از بستر اینترنت برای انتقال داده استفاده می‌کنند اما لزوما از مرورگر برای نمایش محتوی استفاده نمی‌کنند. مثل فیلم یا موسیقی‌ای‌ که از طریق اینترنت به گوشی تلفن همراه شما منتقل شده و توسط برنامه‌هایی (apps) که روی آن نصب کرده‌اید پخش گردد بدون این‌که مرورگر سهمی در این فرایند داشته باشد. این محیط پخش، خارج از حوزه‌ی html است و گوگل یا موتورهای جستجوی کوچک‌تر به بخش بزرگی از آن دسترسی ندارند. قلمرویی فراتر از وب سنتی که روز به روز بزرگ‌تر می‌شود.

• تا پنج‌سال دیگر، تعداد کاربرانی که از طریق گوشی تلفن خود به اینترنت وصل می‌شوند از تعداد کاربرانی که از طریق کامپیوترهای شخصی‌شان به اینترنت وصل می‌شوند پیشی خواهد گرفت. به این رقم دسترسی به اینترنت توسط محصولاتی مانند iPad و iPod و کتاب‌خوان‌ها را اضافه کنید.
• تصویر آینده‌ی اینترنت برای کاربران: کمتر درباره‌ی مرور کردن صفحه‌های وب و بیشتر درباره‌ی دریافت کردن اطلاعات (less about browsing and more about getting) خواهد بود.
• در سال 2001، ده درصد کل بازدید از صفحات وب در آمریکا متعلق به ده سایت اول وب بود. این آمار در سال 2006 به 40% و در سال 2010 به 75% رسید… امروز بعضی از این وب‌سایت‌ها آن ‌قدر بزرگ شده‌اند که دیگر نمی‌توان با مشخصات وب کلاسیک در مورد آن‌ها صحبت کرد و خود مانند اکوسیستم‌های نوینی عمل می‌کنند. مثلا  فیس‌بوک با 500 میلیون‌ نفر کاربر بزرگ‌ترین وب‌سایت تاریخ وب است، این‌قدر بزرگ است که دیگر نمی‌توان وب‌سایت تلقی‌اش کرد. جالب این‌که فیس‌بوک بخشی از وب آزاد (open web) نیست و قدرت و جذابیت فیس‌بوک در ایجاد کردن محیطی استاندارد، نیمه‌بسته و کنترل شده است که سوار بر بستر اختصاصی (platform) یک شرکت است.
• وب همیشه دو رویه داشته است. از یک طرف، ظهور اینترنت به معنای شکست ساختارهای سنتی کسب و کار و قدرت بود و از سوی دیگر محیط جدیدی برای کسب قدرت و ایجاد انحصار. پایان این رقابت برای انحصار در کنترل وب به سود گوگل تمام شد. گوگل با کنترل ترافیک و تبلیغات تحت وب عملا شرایطی را به وجود آورد که به سختی می‌توان بازی‌گر جدی دیگری را در این عرصه تصور نمود. این بود که سایر باز‌ی‌گران تصمیم گرفتند موفقیت گوگل در حوزه‌ی وب را در حوزه‌های دیگری بازتولید کنند: چالش اصلی آن‌ها این بود که جایگزینی برای وب ایجاد کنند.
• در حالی که گوگل همواره سعی کرده از کنترل و مالکیت محتوی (content) پرهیز کند، استراتژی رقبایی مانند اپل درست بر عکس بوده است. در حالی که گوگل شاید کنترل ترافیک و فروش آگهی‌ در وب را در دست داشته باشد، اپل محتوی را کنترل می‌کند. اپل کنترل مطلقی بر تمام برنامه‌هایی که برای آی‌فون نوشته می‌شوند دارد و شکل و ظاهر و نوع تجربه‌ی کاربری آن‌ها را کنترل می‌کند. اپل با iTunes سیستم انتقال محتوی (content-delivery system) را دست دارد و همزمان کنترل دستگاه‌های پخش محتوی را نیز در اختیار دارد: iPods, iPhones, iPads و جالب این‌که در این فرایند هر اتفاقی که بیفتد سهمی از سود حاصله را دارد (برنامه‌ای تولید شود، محتوایی خریده‌ شود، محتوایی پخش شود).
• شما ممکن است با spotify آهنگ گوش دهید، با netflix فیلم ببینید، اخبار روز را به کمک برنامه‌ای که روی تلفن‌ همراه‌تان دارید بخوانید (توجه کنید نه داخل مرورگر)، توی فیس‌بوک ساعت‌ها بچرخید، به آخرین پادکست‌هایی که روی تلفن‌تان دانلود شده گوش دهید، با اسکایپ با دیگران صحبت کنید، با XBox Live بازی کنید و خلاصه ممکن است تمام روز را در اینترنت سپری کنید بی‌آن‌که حتی یک‌بار به وب سر زده باشید!

آیا وب کاملا محو خواهد شد؟ البته که نه. صفحات وب احتمالا همیشه وجود خواهند داشت. مگر نه این‌که ما هنوز از تلگراف و کارت پستال استفاده می‌کنیم؟ اما صفحات وب دیگر مرکز ثقل رسانه‌ای نخواهند بود، چرا که این مرکزیت به محیطی ورای ‌وب (post-html environment) منتقل خواهد شد.

اما وب که در حال بزرگ شدن است!

آن‌چه در بالا گفته شد همه‌ی داستان نیست. مثلا در نقد تحلیل فوق، این‌جا نمای دیگری از آمار ترافیک اینترنت را ارائه می‌دهد: وضعیت اندازه‌ی مطلق ترافیک وب:

سهم نسبی وب از ترافیک اینترنت در حال کاهش شدید است در حالی که اندازه‌ی مطلق ترافیک وب در حال رشد نمایی است و هیچ نشانی از کند شدن روند رشد آن دیده نمی‌شود. پس برخلاف آن‌چه در بالا آمده، شاید اوضاع آینده‌ی وب چندان هم بد نباشد.

این معما را چگونه حل می‌کنید؟

به نظرم در این جور موارد، آمار نسبی بیشتر بیان‌گر روندها هستند. وب در حال بزرگ شدن است، اما رقبای آن با سرعت بیشتری بزرگ می‌شوند. سرنوشت نهایی وب را اندازه‌ی مطلق آن تعیین نمی‌کند. تصور کنید وب همین‌طور به بزرگ شدن ادامه دهد، اما سهم آن کاهش یابد تا حدی که به میزان ناچیزی (مثلا یک درصد ترافیک اینترنتی) برسد. در صورت فرا رسیدن چنین روزی، آیا نمی‌توانیم با یک تقریب قابل قبول بگوییم: راستی‌راستی وب مرده است؟

---

بامدادی	نجواها	یک‌عکاس	[silent-clicks]
با توجه به فیلتر بودن بامدادی در ایران، لطفا مطالب آن‌را از طریق اشتراک در خوراک آن یا مراجعه به وبلاگ «آینه‌ی بامدادی» پی‌گیری کنید. استفاده از مطالب و عکس‌های منتشر شده در وبلاگ‌ها و فوتوبلاگ‌های من به شرط «نقل قول دقیق»، «ذکر ماخذ» و «ارجاع لینک به اصل پست» بلا مانع است.