خلیجی که خون‌ریزی کرد – قسمت اول

حتما در جریان حادثه‌ی نشت نفت در خلیج مکزیک و در نزدیکی سواحل آمریکا هستید. حادثه‌ای که می‌تواند به بزرگ‌ترین فاجعه‌ی زیست‌محیطی تاریخ آمریکا تبدیل شود. در همین رابطه سعی می‌کنم خلاصه‌ی بعضی از وب‌گردی‌هایم را این‌جا بنویسم.

چه اتفاقی افتاد؟

عملیات حفاری در عمق دریا فرایند بالفوه خطرناکی است و در نتیجه معمولا با رعایت کردن استانداردهای ایمنی فوق‌العاده بالا اجرا می‌شود. برای همین از خودم می‌پرسیدم پس چرا از شیرهای ایمنی زیرسطحی استفاده نشده است. مطمئنا تا وقتی که تحقیقات کامل و بررسی دقیق روی همه‌ی ابعاد حادثه انجام نشود نمی‌توان علت‌های اصلی رخ‌دادن آن‌را شناسایی کرد. اما حدس زدن علت‌های آنی (immediate cause) ساده‌تر است. در واقع از عوامل انسانی و غیره که بگذریم، عوامل آنی‌ای که باعث رخ دادن فاجعه‌ی خلیج مکزیک شدند را می‌توان در از کار افتادن سه سیستم خلاصه کرد (روی عکس کلیک کنید تا واضح‌تر شود یا این‌که شرح کامل‌تر را این‌جا یا این‌جا ببینید):

اول: حفاری‌ چاه اکتشافی تمام شده (حدس من) و حالا قصد دارند برای مدتی (تا وقتی که برنامه‌ریزی برای تولید چاه  انجام شود) چاه را ترک کنند. برای این‌کار چاه را دست کم در دو نقطه با سیمان پلاک (plug) می‌کنند (شماره‌ی 1 در نمودار) تا چاه پس از ترککردم کاملا ایمن باشد. اما در این مورد طراحی یا نصب سیمانی‌ (cement) که باید به صورت حایل (cement plug) چاه را از پایین مسدود کند درست انجام نشده و در نتیجه ترک خورده و به گاز طبیعی اجازه داده تا به فضای بالای پلاک دسترسی داشته باشد. یا به عبارتی بعد از خروج لوله‌ی حفاری (چون عملیات حفاری تمام شده و چاه قرار است برای مدت معینی بسته شود) گاز می‌نواند فضای داخلی چاه (annulus) را پر کند. این وضعیت بسیار خطرناک است، چرا که کل سیستم طوری طراحی شده که نفت و گاز همواره باید در داخل لوله‌ی حفاری باشند و نه  خارج از آن.

.

متاسفانه پرسنل دکل متوجه این وضعیت نشدند. چرا که داخل لوله‌ی حفاری و همین‌طور بدنه‌ی خارجی چاه مملو از گل حفاری (drilling mud) است که وزن آن از فشار هیدرواستاتیک مخزن نفتی بیشتر است. در نتیجه تا وقتی که ستون گل حفاری در محل باشد گاز نمی‌تواند به سطح برسد.

دوم: از محل شکسته شدن لایه‌ی سیمانی (چه در دیواره‌ی چاه و چه در محل حایل یا پلاگ)،‌ به تدریج گاز به داخل ستون گل که مهم‌ترین وسیله‌ی کنترل فشار چاه است نشت کرد. مطمئن نیستم در این‌جا چه اتفاقی افتاده، شاید مسئولین دکل شروع به کاستن غلظت گل کرده‌اند (با این تصور که حایل سیمانی درست کار می‌کند و چاه در اعماق مسدود شده) و ارتفاع موثر ستون گل را کاهش داده‌اند (کم کردن فشار هیدرواستاتیک ستون گل) با عدم اطلاع از ترک خوردن لایه‌ی سیمان. با کاسته شدن فشار هیدرواستاتیک گاز به سرعت به طرف سطح حرکت کرده و پرسنل دکل را ظرف مدت چند ثانیه غافل‌گیر کرده است.

سوم: درست در کف دریا (شماره‌ی 3) آخرین و شاید مهم‌ترین وسیله‌ی ایمنی چاه قرار گرفته است. این وسیله که به BOP یا Blowout Preventer مشهور است می‌تواند در صورت بروز خطر یا شرایط خارج از کنترل چاه را ببندد. BOP طوری طراحی شده که حتی می‌تواند کل چاه (شامل لوله‌ی حفاری و لایه‌های مختلف و همین‌طور پوسته‌ی خارجی آن) را ببرد. با مشاهده‌ی گاز در سطح پرسنل دکل اقدام به بستن چاه از طریق فعال کردن BOP کرده‌اند اما به دلایل نامعلوم بازوهای نیرومند BOP که قادر به بریدن (shear) هر آن‌چه در چاه است، هستند عمل نکرده‌اند.

.

نتیجه: چاه از پایین (در محل BOP) به صورت نیمه بریده شده و در نتیجه نفت و گاز با فشار بسیار زیاد از کف دریا (عمق 1500 متری) به بیرون نشت می‌کند. در سطح دریا هم نشت کنترل نشده‌ی گاز باعث انفجار و آتش‌سوزی شده و …

.

.در ادامه دو ویدئو و چند عکس (به صورت گالری) را می‌بینیم.

.ویدئو: محل نشت در عمق دریا

اولین ویدئو محل نشت نفت در عمق دریا را نشان می‌دهد (جایی که BOP نتوانسته عمل کند). مهار کردن چنین سوراخ بزرگی در عمق حدودا 1500 متری دریا بسیار دشوار است.

ویدئو: گستردگی لکه‌ی نفتی

ویدئوی دوم اما گستردگی فاجعه را نشان می‌دهد. گوینده که یک فعال محیط زیست است با دیدن بزرگی لکه‌ی نفتی شرایط را با لفظ «ناامید کننده» توصیف می‌کند. لکه آن‌قدر بزرگ است که کشتی‌های بزرگ حاضر در محل مثل قایق‌های کوچکی دیده می‌شوند و به نظر می‌رسند هیچ کار موثری نمی‌توانند انجام دهند.

او ادامه می‌دهد:

به نظر می‌رسد خلیج درحال خون‌ریزی است… آیا خواهیم توانست وضعیت را مهار کنیم؟ … آیا خواهیم توانست این آلودگی را پاک کنیم؟ … آیا [اکوسیستم] خلیج هرگز ترمیم خواهد شد؟…

پیشنهاد می‌کنم ویدئو و کامنتری آن‌را حتما ببینید. برای دوستانی که سرعت اینترنت پایینی دارند چند تا از عکس‌هایش را استخراج کرده‌ام که پایین به صورت اسلایدشو می‌توانید نگاه کنید.

چند عکس‌

عکس زیر آتش زدن عمدی مقداری از نفت گردآوری شده در عملیات پاک‌سازی لکه‌ی نفتی را نشان می‌دهد.

عکس‌های بیشتر را به صورت اسلایدشو ببینید:

این نمایش پرده‌ای نیاز به جاوااسکریپت دارد.

.

پی‌نوشت: اگر فرصت کنم درباره‌ی تاثیرات زیست‌محیطی این حادثه، جداگانه خواهم نوشت.

.

---

بامدادی	نجواها	یک‌عکاس	[silent-clicks]
با توجه به فیلتر بودن بامدادی در ایران، لطفا مطالب آن‌را از طریق اشتراک در خوراک آن یا مراجعه به وبلاگ «آینه‌ی بامدادی» پی‌گیری کنید. استفاده از مطالب و عکس‌های منتشر شده در وبلاگ‌ها و فوتوبلاگ‌های من به شرط «نقل قول دقیق»، «ذکر ماخذ» و «ارجاع لینک به اصل پست» بلا مانع است.